نگارش: 8804

آریو برزن   دربند پارس   آریوبرزن در کتاب‌ها   سالروز نبرد دلیرانه   نقشه یورش اسکندر به ایران   دودمان و پدران   سرود و چامه   پی‌نوشت‌ها   پیشکش و سپاس   تماس با ما

 

دروازه ایران ، دربند پارس (یاسوج)

نگاره‌های این برگ بدست مارکو پرینس (Marco Prins) و جونا لندرینگ (Jona Lendering) گرفته شده است. نگاره‌ها می‌توانند بارگیری شوند و برای کارهای غیربازرگانی استفاده گردند. ولی شما باید از Livius سپاسگزاری کنید.

 
نقشه شاهراه بین شوش و تخت‌جمشید/ پاسارگاد که بدست «جان تر هار» و «جونا لندرینگ» کشیده شده است.

پس از جنگ گوگامل (Gaugamela) در 1 اکتبر سال 331 پیش از زادروز مسیح، اسکندر بر بابل و ایلام پیشین (Elam) پیروز شد. او می‌خواست در زمانی مناسب و پیش از آغاز زمستان بر ایران بتازد. نخستین بخش این راه آسان بود، زیرا یک شاهراه (Royal road) به شوش، پایتخت ایلام پیشین (Elam) و سایر پایتخت‌های باختر پرسپولیس و پاسارگاد می‌پیوست.

 

 

مکان اردوگاه مقدونیان که بالای (شمال) یاسوج کنونی است و بدست «جونا لندرینگ» گرفته شده است.

پس از گذشتن از رودخانه کارون (Pasitigris) در شوشتر (Šurkutir) و گردهمایی، یکپارچه‌سازی و پایداری در مسجد سلیمان؛ ارتش مقدونیان در نزدیکی هفتگل کنونی بخش‌بندی شدند. ارتشبد پارمنیون (Parmenion) نیمی از ارتش را در شاهراه در دست گرفته بود و پادشاهش نیز بیشتر راه بی‌پناه، ناامن و ترسناک رشته کوه‌های زاگرس را ستاند. او پس از گذشتن از تیره چوپانان خوزی‌ها (اوکسیان-Uxians) کشته شد و هیچ‌کس یارای راهبندی این گذرگاه را نداشت. بدون هیچ دشواری، اسکندر از رود مارون (مرز ایلام پیشین و ایران) گذشت و به دشت‌های شمال یاسوج کنونی رسید که این‌جا در شمال خاوری نشان داده شده است.

 

 

دروازه‌ی تنگه‌ی دربند پارس که در بالای (شمال) یاسوج کنونی است و بدست «جونا لندرینگ» گرفته شده است.

در اینجا، مقدونی‌ها برای عبور از گذرگاه، خود را آماده رویارویی با دروازه‌ی پارس (Persian gate) در شمال خاوری یاسوج می‌کردند. اگرچه، ساتراپ یا استاندار (Satrap, khšaçapâvâ) پارس، آریوبرزن دوم؛ به جنبش مقدونیان آگاه بود و پارسنگ (کارهای پیشگیرانه در برابر دشمن) انجام می‌داد. این نگاره راه کنونی بین یاسوج به اصفهان (Gabae) را نشان می‌دهد. دروازه در پهلو راست تنگه‌ای که رود کوچکی به‌نام میران (Meyran) می‌باشد، است. اینجا نگاره ماهواره‌ای گذاشته شده است.

 

 

این نگاره‌ی جنگ در دربند پارس است که بدست «جان تر هار» و «جونا لندرینگ» کشیده شده است.

این نقشه جنگ دروازه‌ی پارس را نشان می‌دهد. نخست، ارتش اسکندر به تنگه رفت، سرراست روبه خاور. مقدونی‌ها به مردم تپه‌ها و صخره‌ها هشدار دادند، بی‌گمان می‌پنداشتند که آنها از آنجا می‌گریزند. پس از کشتار خوزی‌ها (اوکسیان-Uxians)، همه برای گریختن تلاش می‌کردند و مقدونیان به هیچ‌گاه پیش‌بینی دشواری کار را نمی‌کردند.

 

 

افزون بر آنکه، به‌هرروی، فرمانده ایران یک بخش دیگر را در خاور در دست گرفته بود. این نگاره مکان گمان زده شده این اردوگاه را نشان می‌دهد. این دهکده « چشمه چنار » (چشمه درخت‌های کاج) نامیده می‌شود. این یک دهنه کوچک در پیش خاوری نقشه نشان داده شده در بالا است. این نگاره در ماه می 2005 (اردیبهشت/خرداد 1384) گرفته شده است؛ شما باید با برف بپندارید، زیرا پیکار در 20 ژانویه 330 (30 دی/1 بهمن) روی داد.

 

 

این تنگه‌ی دربند پارس است که بدست «مارکو پرینس» گرفته شده است.

با پی‌بردن به سودمند بودن رویداد رخ داده شده، ما می‌توانیم بگوییم اسکندر نادانسته عمل کرده است. او می‌بایست یک دیده‌ور را به درون میان‌کوه می‌فرستاد. تنگه‌ی خودشان، تنگه میران؛ در نخست گشاده است و دیدن در آنجا مشکل نبوده است. همچنین راه رفتن بر روی باریکه دوسوی رودخانه نیز کاری شدنی بوده است. شما در اینجا می‌توانید نگاره ماهواره‌ای را ببینید.

این نگاره در فوریه 2004 (بهمن/اسپند 1382) گرفته شده، که از مکان شناخته شده ورجاوند (مقدس) باباحسن بسیار دور نیست. نگاره پسین نیز در ژانویه 2005 (دی/بهمن 1383) گرفته شده است و برفی را که باید وابسته به 2335 سال پیش دانست را می‌بینید.

 

 

این صخره در پهلوی بالای (شمالی) تنگه‌ی دربندپارس است که بدست «مارکو پرینس» گرفته شده است.

کمی پیشتر از این صخره، که ساکنین کوچ‌نشین دیگری بودند؛ راه به پهلو راست گرایش پیدا کرده بود. مقدونی‌ها اکنون روبه رفتن به خاور جنوب خاوری بودند و با دشواری می‌توانستند چیزهایی را که در آنجا بود، ببینند؛ زیرا که خورشید روبه برآمدن (طلوع) بود و از این روی چشمان آنها نابینا شده بود. راه هرچه جلوتر می‌رفت تنگ‌تر می‌شد. پس از صخره، یک جویبار خشک که خودش به میران می‌ریخت؛ به چشم می‌خورد. کمی پس از همریزگاه رود، راه به پهلو چپ پیچ می‌خورد. اکنون نیز یک نگهبان روبه واردشدن به تنگه بود.

 

 

در تنگه‌ی دربندپارس این مکان دیوار آریوبرزن است که بدست «مارکو پرینس» گرفته شده است.

پیچ پهلو چپ. از این مکان دور نیست، سربازانی که در رسته نخست (خط مقدم) مقدونی‌ها بودند، هشدار می‌دادند که دیواری بدست آریوبرزن ساخته شده است. از همه پهلوها، سربازان پارسی آغاز به انداختن سنگ‌ها و صخره‌ها کردند. سنگ‌اندازها (منجیق) شلیک می‌شدند و پرتابه‌ها را به پایین پرتاب می‌کردند. مقدونی‌ها وادار به بازگشت شدند و پیش از اینکه خودشان را بکشند؛ آنجا را رها کردند. این نخستین پیش نشینی (عقب نشینی) مقدونی‌ها پس از دورگیری (محاصره) «هالیکارناسوس» (Halicarnassus) و واپسین پیروزی پارسیان بود.

 

 

در تنگه‌ی دربندپارس این مکان دیوار آریوبرزن است که بدست «مارکو پرینس» گرفته شده است.

شناسایی مکان دقیق دیوار مشکل است. برای گروهان، سنگ‌های بزرگ و صخره‌های کوچک روبه پایین سرنگون می‌گردید. امروزه، این راه ساخته شده است. از این‌رو، این مکان به‌گونه‌ی چشم‌گیری دگرگون و ویران شده است. اکنون، در بخش باریک گلوگاه، در یک روز زمستانی، نزدیک دو ساعت پس از رفتن به‌سوی پایین می‌باشد.

 

 

اینجا آرامگاه امامزاده قاسم که در ورودی تنگه‌ی بالایی (شمالی) است و بدست «مارکو پرینس» گرفته شده است.

اسکندر به راستی نمی دانست که چه چیزی می‌خواهد، ولی ما این را می‌گوییم برای آنکه یک راهنمای برزن (محلی) این را به ما پیشنهاد داد. شاید درست باشد، ولی داستانی است که از روی بدگمانی نگاه می‌کند. مانند داستان بختک از هرودوت (story of Ephialtes)، که نشان می‌دهد پادشاه ایران خشایارشا یک راه را درسال 480 در ترموپیل با شیله گیر انداخت. اگر درست هم باشد، مردان اسکندر درهنگام شب به‌سوی تنگه‌ی دیگر برای برون شدن از آنجا رهسپار شدند. این راه در نزدیکی ساختمان کنونی ورجاوند شیعیان امامزاده قاسم است.

 

 

اینجا تنگه‌ی بالایی (شمالی) است که اسکندر برای گیرانداختن دربند پارس استفاده کرد و بدست «مارکو پرینس» گرفته شده است.

هم اینک در فوریه، راه کوهستانی به آسانی در دسترس است. در این‌جا یک جوی بسیار باریک هست. در ژانویه 330، آن‌جا برف و یخ بود و ما پیرامون سربازهایی شنیده‌ایم که بر روی آن سر می‌خوردند، به پایین سرنگون می‌شدند و همراهان آزمندی که دانسته آنها را می‌سراندند و به پایین سرنگون می‌کردند. خوشبختانه، همه ماه پر بود.

 

 

اینجا تنگه‌ی بالایی (شمالی) است که اسکندر برای گیرانداختن دربند پارس استفاده کرد و بدست «مارکو پرینس» گرفته شده است.

به پشت میانی تنگه‌ی شمالی بنگرید، از راه به سوی گردنه.

پس از نیمه شب، مردان اسکندر به گردنه رسیدند، اینجا یک گروهان از سربازان به سرکردگی «فیلوتاس» به سوی جنوب چرخیدند. افزون بر آنکه اسکندر راه را به‌سوی پایین (جنوب) خاوری ادامه داد، تا اینکه درپشت ایرانیان درآید.

 

 

اینجا تنگه‌ی بالایی (شمالی) است که اسکندر برای گیرانداختن دربند پارس استفاده کرد و بدست «مارکو پرینس» گرفته شده است.

سپیده‌دم پایان می‌یافت که مقدونیان به اردوگاه آریوبرزن تاختند. در زمانی همانند، فیلوتاس به سوی صخره تاخت و «كراتروس» باردیگر به سوی پایینی (جنوبی) تنگه پیشروی کرد. شمار بسیاری از ایرانیان کشته شدند. آریوبرزن آماده گریختن شد [برگرداننده: آریوبرزن آماده گریخت نشد بلکه درپی بیرون جستن از میان سپاه مقدونی بود تا به کمک پایتخت بشتابد و آن را پیش از رسیدن دشمنان در دست گیرد]، ولی پیش از آنکه به ارگ‌پارسه (تخت‌جمشید) برسد، کشته شد. اسکندر کاخ زیبایی را در یکی از روزهای پایانی ژانویه 330 به دست آورد. چهارماه پس از آن، او آنجا را با آتش به پایین آورد.

 

 

 

نوشته‌ها

  • Heidemarie Koch, "Die achämenidische Poststraße von Persepolis nach Susa" in: Archäologische Mitteilungen aus Iran 19 (1986) 133-147. [Author uses the Persepolis fortification tablets to reconstruct the Royal road between Susa and Persepolis]

  • Henry Speck, "Alexander at the Persian Gates. A Study in Historiography and Topography" in: American Journal of Ancient History n.s. 1.1 (2002) 15-234. [The present webpage is essentially an update of this article.]

با سپاس از هنری اسپک (Henry Speck) و شارونا اصغری

 

 

 

پیوست

در سومین بازدید من از یاسوج، در می 2005، من یک دیدار سودمند با استاد ابوذر همتی داشتم، ایشان یک زبان‌شناس از دانشگاه برزن (محلی) هستند و به من گفت که یک سیمای دیگری از این نبرد را دارد، که پی‌آمد آن یک مکان دیگر را نمایان می‌سازد، که بین کوپان و یاسوج است. (کوپان در راستای شاهراه است، بین بهبهان و فهلیان روی نقشه آمده است) انگیزه‌های ایشان:

 

·     راه میان کوپان و یاسوج مکانی مشابه نبرد بین مردم محلی (کوچ‌نشینان لری) و تاخت و تاز سپاه است. این بهترین راه شناخته‌شده برای گیرانداختن به‌سامان لشگر بوده است.

·     اینجا نام سه مکان در بخش کوپان\یاسوج است که شاید برای یادبود نبرد برگرفته شده‌اند:

1.   تنگاری (تنگ‌آری) : تنگه‌ی آریوبرزن

2.  دشت‌روم (دشتروم) : دشت رومی ( نام برگرفته از اسکندر در نوشته‌های زردتشیان است که در کتاب «آردا ویراز» آمده است، یک نوشته از سخن آسمانی و دوزخ بدست دانش‌پژوه کیش‌دان که رویدادی را در اوستا در سده سوم یا چهارم CE نوشته است.)

3. گوجستان1 : شاید برگرفته از نامی است که کوچک‌کننده‌ی اسکندر باشد و برگرفته از واژه‌ی گجستک (ملعون) است.


استاد همتی نگرش خود را در یک گاهنامه ایرانی که من توان خواندن آن را نداشتم، چاپ کرده بود. او می‌خواست که سرزنش نادادگرانه خود را آشکار سازد. اگرچه آقای همتی می‌پندارد که جنگ بدست کوچ‌نشینان برزن (محلی) با سرپرستی یک فرمانده ایرانی بوده است و این چیزی است که با راستی کورتيوس روفوس (Curtius Rufus) که می‌گوید اسکندر گجستک دشمنانش را برای پرتاب سنگ‌اندازها که جنگ‌افزار دشواری برای کارکردن چوپانان است به‌کار گرفته، ناسازگار است و آن را به چالش می‌کشد.

اگرچه من چندین پروا و استثناء پیرامون نگرش استاد همتی داشتم، من فکر می‌کنم یادآوری آن بسنده و بایسته است. هرچه گمان‌ها و اندیشه‌های گوناگونی داشته باشیم، بهتراست. ما باید یک تندیس شایسته از آریوبرزن در یاسوج داشته باشیم. [اکنون وجود دارد.]

  • ابوذر همتی، شناسایی دربند پارس. محل نبرد آریوبرزن سردار رشید ایرانی و اسکندر مقدونی، در تاریخ ایلات فارس 2، برگ  106 تا 134.

1. نام کنونی گوجستان (Gujestan) پس از بررسی‌های بسیار در نقشه استان یاسوج پیدا نشد. از دوستانی که این مکان را می‌شناسند، خواهشمندم که با فرستادن یک رایانامه؛ آگاهی بدهند که آیا نام این مکان درست برگردان و نوشته شده است یا خیر.

برای دریافت واژه‌های پارسی، از این تارنما دیدن کنید. (نمونه: نيم‌روز : جنوب - اپاختر : شمال - خوربران(باختر) : غرب - خاور : شرق)

 

چشم‌براه یادداشت‌های شما پیرامون بزرگ مرد پارسی، آریوبرزن هستیم.

هرگونه رونوشت از تارنما برای کارهای نابازرگانی و با یاد آریوبرزن.کام آزاد و پسندیده است.